Eryrod Pasteiog VI: Cerddi'r Werin

Waldo

"Y beirdd a anghofiasant symlrwydd y gerdd, gan lunio barddoniaeth iddynt hwy eu hunain i fynnu gan ei gilydd ganmoliaeth. Enillasant gadeiriau a choronau â chwpledi ac englynion nad oeddent i'r lliaws, dim ond i ddetholedigion y maestrefi moethus. Deallusrwydd a droesant yn eiriau diystyr na allai neb eu deall. I ba le aethai barddoniaeth y werin, a diniweidrwydd yr awen? Gwaedlif calon y genedl Gymraeg a gyfnewidid am orfeddwl diangen sydd, gan amlaf na pheidio, yn ddiystyr hefyd.Y mae mawredd ein llên nid mewn cysyniadau cymhleth ond ar adain seiniau hoff y famiaith yn anwesu'r glust a gwneud i'r enaid wenu.

Yn syml, fel ag yw - y mae ein llên am ein lladd."

 

Y GATH 

Hwran ffwr ewinog

Yn chwilio darn o hadog,

O Bwllheli i Borthmadog

Erfynia bryd adeiniog,

Basdad anrhugarog;

Basdad blewog.

Y MÔR

Lwmp hylifog o angau.
Llon ei longau.
Gwae ei wymon.
Cewch fisged arno ar gwch.
Pysgod hefyd

Y GARDIGAN

Y cythraul coslyd.
Cynnes ei gaeafau – ni wêl haf.
Cyfaill yr henoed yw’r hen wallt dafad hwn....
Ni all gwylan ei gwisgo na
llewpart ei hamgyffred;
a dyna wefr y gardigan.

Y GOEDAN ‘FALA

Y pren hwn.

Y gangen hon.

Yr afalau hyn.

Gwaethaf goeden ‘fala,

Coedan ‘fala ddi-afal.

Y CYMRO

Gwron y frechdan gaws,

Salad crîm rydd ar ei fitrwt

A chan wledda arno chwardd i’r awyr

a thery ei goes gan gnoi,

canys

Cymro yw.

Ie, Cymro yw.

YR OFN

Dwi’m yn ofni dim,

‘Does dim yn ofni fi,

Megis dafad

Efo llif,

Prin yw’r bygwth yn fy mrefu

Eryrod Pasteiog V: Tomato o'r enw Afal

Ar awyren o’r Eidal, yn wan gan flinder a Propranolol, oddi fry Ewrob fawr, esgorwyd ar un o frenhinoedd gogoneddus y nen, y pumed o’i dras; y pumed eryr pasteiog.

*          *         *

Arferai yna fyw domato nid ond ychydig o fisoedd yn ôl; coch ei wedd a blew ar ei jest. Ei enw, fel y mae’n digwydd, oedd Afal. Sefyllfa ddisynnwyr yn wir. Yr oedd ei fam yn goeden a esgorai ar gannoedd o blant bob blwyddyn, canys mai hŵr bren ydoedd hithau a’i brigau annelwig ar eu lled o ganol dydd tan ganol nos. Ond Afal a dyfodd yn gryn domato, ac fel unrhyw domato o’r enw Afal mi drigai wrth gwrs mewn tŷ. Enw’r tŷ hwnnw oedd Y Llys, ac nid oedd ar y llys do na drysau ond ni hidiai Afal y tomato ddim am hynny. Ta waeth, yr oedd yntau Afal - sydd, chwychwi gofiwch, yn domato - am resymau rhy ddwfn a rhy niferus i roddi iddynt fy llawnaf sylw yma, yn uchel ei barch yn y gymuned leol. Nid oedd lai na chyfreithiwr, a pha syndod ac yntau’n byw mewn annedd ddi-do, ddi-fur o’r enw Y Llys? Wrth ei waith, fodd bynnag, gweithiai mewn perllan, a hynny am nad oes angen ar neb, hyd yn oed yn y dwthwn goleuedig hwn, domato o gyfreithiwr. Na, yn wir, maes i greaduriaid yw’r gyfraith, nid cnwd.

Yn sicr, nid oes angen mynd i fanylder peryglon bod ag enw fel Afal a gweithio mewn perllan pa un a ydych domato ai peidio. Do, mi drigodd wrth ei waith, ac ni chafwyd achos llys am nad oedd modd dod o hyd i gyfreithiwr addas i domato; Afal ei hun oedd yr unig un a allasai gyflawni’r fath orchwyl. Yr eironi cas! Yr oedd achos ei dranc mor amlwg, fodd bynnag, fel na wyddai unrhyw un beth ydoedd ac am na chanfuwyd ohono ddim eithr ambell hedyn a’r tynerwch a’i nodweddai, beryg na chlywo’r byd wir cas ei ddiwedd.

Y berfedd ar y borfa - cofiwn ef.

Dwi’n meddwl na llgodan fytodd o.

Neu afr.

Eryrod Pasteiog IV: Coflith Calan Trwyn

**Yn amlwg mae Calan Trwyn yn gymeriad dychmygol. Dim ond rhywun gwallgof fyddai'n honni bod cymeriad mor hynod yn seiliedig ar rywun go iawn**

Coffa da am yr hen frawd Calan Trwyn – awdur, bardd, bon viveur, gwnïwr – a fu farw. A fu erioed i Gymru gymeriad mor lliwgar? Yr oedd ei fywyd yn llawn straeon difyr nad oes lle eu hadrodd oll yma am efe’r bywddarluniwr brwd.

Yr oedd iddo’r ochr ysgafn a chwareus na ŵyr y lliaws amdani. Yr oedd yn gydweithiwr difyr a diog, na hoffai ddim yn fwy ond am fynnu gan bawb arall yn y swyddfa bob blwyddyn wy Pasg. Cawsai lu ohonynt bob tro canys na feiddiai neb beryglu gwireddu’r bygythiadau a daflai atynt pe gwrthodent. Yna fe’u rhoddodd yn ei ddesg a’u cadw yno am flwyddyn gyfan, canys na fwytai siocled ei hun, ond gadawodd iddynt bydru yno a drewi’r swyddfa gyfan ag arogl hen siocled nychlyd. Denodd gan hynny bryfaid a threuliai ei ddiwrnodau yn y gweithle’n eu dal, ac yn eu rhoddi mewn bocs a alwai Y Fynwent Bryfed gan wneuthur i bawb arall gyfogi. Ond un felly oedd yr hen Galan a maddeuid  bob tro ei gamweddau direidus yn y pen draw.

Hoff ydoedd hefyd o gerdded coedwigoedd, er nas cerddai drwyddynt eithr trostynt. Aethai â’i lif gadwyn ag ef gan ddifa coed dirifedi o amgylch Ynys Môn. Ar ôl eu gosod yn rhes drefnus dinoethai’n gyfan gwbl a cherddai trostynt yn gweiddi at y gwiwerod: ‘Wele, myfi yw brenin y goedwig!’ ac yna saethu atynt yn aflwyddiannus â’i ddryll. Yr oedd yn wir gas ganddo goed a byddai’n digio pob tro y gwelsai un yn ddi-ffael. Meddai rhai y gallai gwympo coed gan un edrychiad, ond ni phrofid hynny fyth ac ni welais i mo hynny, dim ond y casineb tanllyd y tu ôl i’w sbectol anffasiynol.

Chwerthin sy’n rhaid. Ond mor frwd ei gasineb at y goedwig a’i lythyru blin diflino at Cyfoeth Naturiol Cymru’n mynnu diwedd arnynt (ni chawsai ond ymatebion swyddogol, a’i gwylltiodd yn rhagor; os oes un peth yn wir am yr hen Galan, ni wyddai neb sut i ymateb iddo) yr oedd ganddo un diléit, sef paneidio. Paneidiasai ar ei ben ei hun yng nghaffi’r pentref, neb ond efe a’r hen Idwal, canys gadawsai pawb arall yn frysiog fel haid o wyddau gwylltion pan glywsant y si ei fod ar ddyfod. Eisteddai’n bytheirio Idwal am ddwyawr, yn aros nes i’w baned wan o de oeri’n llwyr cyn ei llymeitian yn fwriadol swnllyd, ac yna’n gadael cyn i Idwal gael dweud dim. Nid mewn deugain mlynedd o gyfeillgarwch agos y cawsai air i sgwrs â Calan, ond un felly oedd yr hen Galan, yn siarad yn ddi-baid waeth p’un a wrandawsai gwrthrych ei fileindra arno ai peidio.

Unwaith, bwytodd iâr gyfan gerbron cyfarfod llawn Cyngor Gwynedd.

Gorffwys mewn hedd, yr hen Galan Trwyn.

Cwsg yn dawel, dywysog annwyl

Ymwadiad: Gan fod Calan Trwyn wedi marw, ac yn rhyfeddol o ddychmygol, nid oes modd gwrthbrofi’r honiadau enllibus uchod, sydd yn ddiau’n gwbl wir.

Eryrod Pasteiog III: Caryl Parry-Jones a'r Wy

Pei pluog y wybren welw; yr eryr pasteiog yw.

 

Eisteddai Caryl Parry-Jones â’i llygaid yn llonydd anelu at yr wy. Eisteddai’r wy yn llonydd hefyd gan syllu’n ôl. Roedd ei chadair bren yn anghyfforddus, ond ei hunig gadair bren ydoedd, felly eisteddai arni’n eiddgar. Ni allai fforddio colli un arall. Un wy oedd ar ôl ganddi, a chymerodd ato fel gwair at y pridd, gan ei anwesu yn ei mynwes am bedair awr hir. Llwgai am na chawsai wy, ac nid oedd ar ôl yn y tŷ fwyd eithr tameidiau caws y noson gynt, ac ymenyn.

Roedd y tŷ mor unig ers ymadawiad Huw Chiswell, neu, fel y’i gelwid gan ei ffrindiau, “Huw”. Lletyai yno am sbel, ond blinodd ar y deuawdu cyson dibaid a gadawsai’r noson gynt, gan adael Caryl heb gwmni; heb ddim, yn wir, eithr ei dri sandal a’i un esgid dda.

Ni segurodd hithau drannoeth ymadawiad Huw. Aeth i’w phot celf, a chael ffelt pen glas allan. Gafaelai am yr wy’n ofalus, a llunio arno ddwy lygad, trwyn smwt, tamaid o wallt a gwên fawr garedig. Fe’i gosododd yn ofalus yn y twb ymenyn a’i roddi ar y bwrdd. Gwenai iddi ei hun.

“Y mae gennyf yn awr gwmni,” meddai’n fuddugoliaethus. Ac edrychodd ar yr wy. A’r wy a edrychodd yn ôl. Gwenodd y ddau at ei gilydd am weddill yr wythnos. Ond nid oedd hyd yn oed i Garyl Parry-Jones wy’n gwmni digonol. Suddodd ei chalon yn y pen draw ac meddai at yr wy, “O, oni fyddet fyw. Byddwn fam iti”.

Roedd fflachiad arian a’i dalliodd ennyd, ond pan welsai drachefn gwelsai dylwythen deg foliog yno o’i blaen. “Henffych Garyl,” meddai’r dylwythen, “yr wyf yma i ateb eich dymuniad. Myfi yw Tylwythen Deg yr Wyau.”

“Brensiach a brawychiaeth,” ebe Caryl, “pwy ydych chi?”

“Clywais gri eich calon. Deuthum i’w hateb, gantores gaboledig.”

“Pam ydych chi yma?” holodd Caryl.

“Rhoddaf i’r wy fywyd a chwi a fyddwch iddo’n fam!”

“A ydych yma i roi bywyd i’r wy a’m gwneud iddo’n fam?”

“Yli,” meddai’r dylwythen wyau, “stopia ofyn pethau dwi newydd ddweud. Mae’n blentynnaidd, ac mi wyt ti’n ddynas yn dy oed a’th amser. Mae gen i gannoedd o ddymuniadau wy i wneud heddiw fel y mae hi, heb orfod dioddef dy nonsens di. Wyt tisho’r wy ‘ma fyw neu be?”

“Ydw,” atebodd Caryl yn bwdlyd ar ôl saib, yn eiddgar eisiau ymddwyn yn anaeddfed. Ennyd, yr oedd fflach arall. Rhwbiodd Caryl ei llygaid. Ac o’i blaen, gwelsai'r llygaid bychain del yn syllu arni, a’r geg fechan ar wyneb yr wy yn edrych arni’n llon. “O fy wy bach!” gorfoleddai, “Wyt fyw! Fe’th alwaf yn Hermon a chawn gyd-fyw yma hyd ddiwedd oes!”

Ond troes gwên yr wy’n banig. “O Mam,” meddai’n drist, “pa beth a wnaethoch? Edrychwch arnaf. Ni allaf gerdded canys nad oes gennyf goesau. Ni allaf ymestyn na gafael am nad oes gennyf freichiau na dwylo. Ac rydych wedi fy rhoi mewn twb ymenyn, yn goron ar y sarhad. Nid yw hyn yn ffordd i neb fyw!* O, paham a roesoch imi fywyd mor greulon a disylwedd? Pa beth a wnaeth i chi feddwl mai syniad da byddai rhoi bywyd i wy?”

“F’anwylyd,” atebodd Caryl yn ddagreuol, “o, f’anwylyd. Rwyt yn gywir. Tyrd yma, ‘machgen”. Ac ymafaelodd am yr wy bach, a rhoddi cusan dyner am ei gorun, a’i wasgu nes i’w blisg ildio a’i bysedd drywanu’i felyn. Wylodd yn wyllt, fel na wylai neb ers Llywelyn, gan rolio ar y llawr ym mherfeddion ei mab wyog, a rholiodd i’r parlwr a rholiodd i’r ardd ac yna rholiodd i’r gegin.

Rhedodd Golwg360 y pennawd “Caryl Parry-Wy” pan dorrodd y stori yn y cyfryngau, oherwydd dyna’r math o bennawd y byddai Golwg360 yn meddwl amdani.


*heblaw am Dyl Mei.